Car lectores!

Como promittite, ora io adde mi commentarios al texto traducite super esperanto in le television hungare.

>>Erika Mihá (organisatrice de KEA - Association Cultural de Esperanto): - On accepta un attestation super le cognoscentias in esperanto equalmente, como a altere linguas; dunque on pote facer baccalaureato de illo.<<

Io spera, vos comprende le parola "baccalaureato". Isto io trovava pro le parola german "Matura", "Abitur". Isto es dunque un typo de examine, que on face in le ultime anno (o in le ultime duo annos) del gymnasio pro provar le sapientia apprendite in le gymnasio.

In Hungaria le cosa es assi - secundo iste information -, que on accepta esperanto como un objecto de studio, como si le candidato haberea apprendite iste lingua durante le 4 ( o 8) annos del gymnasio. Ma io pensa, isto es assi in pauc casos, dunque io es quasi certe, que on non instrue esperanto in gymnasios equalmente como historia, mathematica, physica, anglese o germano, litteratura, etc.; ma THEORETICAMENTE il es permittite de facer un examine de "baccalaureato" ex illo (como si illo serea un vermente instruite objecto de studio). E isto deveniva theoreticamente possibile, legal a causa del declaration official per le Academia Scientific Hungare, super le qual Szilvási parla.

>>Illo assecura a uno plus de punctos in le admission a scholas alte o universitates...<<

Isto significa, que quando un scholar del ultime (quarte o octave) anno del gymnasio vole candidar se a un cathedra universitari (o de schola alte) pro studiar (apprender plus), durante le procession de acceptar le studentes (admission) on calcula punctos comportate del diverse objectos de studio in le gymnasios e si on ha examines de linguas attestante le cognoscentias de uno in le lingua in question, on adde plus de punctos pro isto (al punctos calculate de altere objectos, como physica, chimia, litteratura, etc.) E iste linguas pote ser non solmente le anglese, francese o germano, etc., ma anque esperanto. Anque isto es possibile a causa del prisa de position (o declaration official) del Academia Hungare, que declara esperanto como un lingua vivente, justo como linguas national lo es.

Tote le argumentos de poter usar esperanto usque ora se tracta del nivello medie in le studios, dunque gymnasios e scholas medie. Io vole emphasar, que tote istos es possibile plus tosto solmente theoreticamente; io es quasi certe, que on non (o multo rarmente) instrue esperanto in gymnasios o scholas medie in Hungaria como un lingua estranier; objecto de studios de scholas medie. On pote totevia tractar esperanto in le baccalaureatos e le processiones de admission a scholas alte o universitates como un lingua "apprendite in le gymnasio" (schola medie) assi, que on monstra un papiro attestante le cognoscentias lingual de esperanto a grado medie o superior. Dunque pro summarisar: on non instrue esperanto in le gymnasios o scholas medie de Hungaria, ma on accepta un papiro de examine provante, que le persona in question cognosce assatis esperanto. Dunque on non apprende esperanto in le scholas medie / gymnasios, ma in cursos extra (le muros del schola), le quales non son organisate per le schola! 

>>...pro facer acceptar un these a diploma on besonia un examine in alicun lingua a nivello basic o superior; e anque esperanto pote substituer iste linguas.<<

Dunque cata uno, qui vole haber un diploma universitari o de schola alte in qualcunque branca del scientia (mesmo physicos, etc.) o profession (advocatos, medicos, etc.) post haber finite su studios debe haber un papiro attestante su cognoscentias in alicun lingua estranier in grado medie o superior. Si on non ha iste papiro, on non pote haber un diploma de studios superior (on non pote facer acceptar su these, que on scribeva, etc.). Per consequente non solmente tales, qui ha un talento a linguas debe haber un examine lingual, ma totes. E los, qui non son capace de apprender alicun lingua national plus difficile (anglese, germano, francese, etc.), proque illes non ha talento a linguas, generalemente comencia apprender esperanto o tsigano, proque illos es plus facile, que le alteres e illos es acceptate equalemente, como le altere linguas estranier. Dunque esperantistas hungare non pote ser fer a lo que quante juvene personas intelligente, "le intellectuales del futuro" apprende esperanto, proque iste personas non lo face a causa de ulle interesse (in le movimento) de esperanto, ma solmente pro le deber de haber diploma universitari (in ulle branca). Le majoritate de iste discipulos postea, habente lor diplomas non participa in le movimento esperantista o illes lo abandona, e per le tempore illes oblida esperanto.

>>László Szilvási (presidente de KEA): - Le Academia Scientific Hungare declarava officialmente le stato vivente del lingua. Isto significava solmente, que examinante le historia del lingua de plus que 100 annos usque ora illo opinava, que le lingua functiona justo assi, como ulle altere lingua vivente...<<

Non totalmente; ante de acceptar un neologismo un academia linguistic de esperanto debe autorisar lo, o conformar lo phoneticamente e grammaticamente al regulas de esperanto. Dunque non le parlatores mesme determina le nove parolas; illos non se crea naturalmente, a causa del frequente uso de illos per ver parlatores, como in le caso de linguas national.

>>illo se disveloppa...<<

Le historia de esperanto me monstra, que illo non pote disveloppar se al juste direction (natural, naturalistic), justo pro su barrieras linguistic. Interessantemente tote le neologismos o nove cosas, le quales on vole(va) facer acceptar in esperanto monstra in le direction de ido (o es identic con le solutiones in ido; mesmo le propositiones de reformas post le nascentia de ido son tales), que es un lingua plus naturalistic. Dunque esperanto non plus pote disveloppar se in su proprie via (plus de suffixos, prefixos, etc. pro construer parolas non es besoniate), ma solmente in le direction del naturalismo, in le direction del ido (occidental, interlingua); in le direction de parolas vermente international e non construite al maniera esperantic. Ma le academia de esperanto non accepta iste neologismos e iste direction(es) e illo non del toto vole permitter reformas grammatic.

>>...illo pote incorporar le nove expressiones al mesme via, como altere linguas vivente...<<

Non al mesme via, ma secundo su proprie via; secundo su proprie grammatica que es artificial, non natural. De plus justo pro le determinate desinentias vocal del parolas (-o pro substantivos, -a pro adjectivos, -uj, mal-, -ec, etc.) le radices international deveni tanto aberrate, que illos non plus remane "parolas international" in lor formas. Al contrario, interlingua conserva le formas international (al maximo, como il es possibile). In interlingua es possibile mesmo semivocales e nasales non pertinente al base phonetic de interlingua, si le parola deveniva international in ille su forma. Que vos pensa a alicun parola francese o anglese ("rendez-vous": nasal es in su initio, "weekend": il es un semivocal _in le initio:: "uik", que non es typic pro parolas prototypic de interlingua). Interlingua mesmo conserva le orthographia original del parola international, que lo face plus recognoscibile. Esperanto non pote facer tote isto: illo debe transformar "jungle" a su proprie phonetica, que non permitte le vocal inter 'g' e 'l' e a su proprie orthographia, pro isto illo deveni: "ĝangalo" (ghangalo, gxangalo g^angalo, etc., pro substituer le signo diacritic special de esperanto, trovabile forsan solmente partialmente in linguas national: rumano, p. ex.). Le secunde -a- del ghangalo non mesmo es le plus proxime vocal al vocal in question: in mi lingua le parola es dzsungel ('djungel'), dunque per -e-, e io pensa, illo es un plus natural substitution del vocal anglese in question. E on non trova alicun regulas consequente in esperanto pro transformar phoneticamente iste parolas international: alicun vices on lo face in un via, a un altere parola on lo face a un differente via, ma sin regula in isto. [Alicun vice esperanto "transphonetisa" le forma francese de un parola international con 'j' (zh), altere vice illo prende le forma anglese como fonte - con 'dj' (dzh), ma un sin regula explicabile, proque justo le francese un vice, e proque justo le anglese forma le altere vice.]

>>...e illo es un lingua parlate per multitudes.<<

Le parola "multitude" - su equivalente original hungare, que era dicite hic - se concerne a un massa de homines, dunque un communitate essente insimul physicamente al mesme loco al mesme tempore. In esperanto isto non es le caso le plus typic, ma esperantistas vive in un distantia plus-minus grande le un del altere, le quales forsan assembla se in vesperes de club, ma anque alora non "como un multitude" (isto es possibile solmente pl. ex. in un conferentia international de esperanto). E illo non es parlate per tanto multes, como iste citation suggere; on non pote includer tote le gentes, le quales ja ha apprendite (o comenciate apprender) esperanto in lor vitas, lo essential es los qui lo usa vermente, regularmente pro communication.

>>Narrator: - Pro attinger le mesme nivello in esperanto il es besoniate un quinta de labor e tempore in comparation de altere linguas.<<

Si, ma esque il vale? Esque il vale apprender un lingua ben que facile, ma con un grammatica artificial (individual, facite per Zamenhof), que non es international? Esque isto vermente adjuta le apprension de altere linguas postea (un frequente argumento de esperantistas)? Esque non serea melior apprender interlingua pro facilitar le apprension de linguas national post illo? Si alicuno apprende in esperanto, que "-os" es pro exprimer le futuro a verbos, illo le nullemente adjutara in ulle lingua national postea, pois que - io suppone - in nulle lingua national existe iste solution pro exprimer le futuro a verbos, in contrari a interlingua, ubi le signo -a (accentuate) exprime le futuro equalmente in le francese, italiano, etc. (Ecce ja duo linguas national mentionate, a cuje apprension interlingua pote contribuer!) Io opina, plus tosto on debe interprender un poco plus labor e tempore pro apprender le bases de interlingua, que dedicar minus tempore pro apprender le grammatica de esperanto - attingente le mesme nivello -, proque si on apprende le regulas de interlingua firmemente (essente le regulas de altere linguas natural, o linguas national al mesme tempore), altere linguas postea deveni plus facile; illo da un base firme a uno, durante que le grammatica de esperanto, que es artificial, da a uno nulle base a linguas national.

>>Szilvási: - Le esperanto remonta al latino...<<

Si, ma non solmente al latino, e non systematicamente. Io suppone, Szilvási ha referite al latino solmente proque illo sona ben e ille pensa, que per le mention del latino ille pote attraher plus de interessatos a esperanto. In esperanto il ha assatis de elementos slave e german e multe elementos proprie, e minus elementos latin, que in interlingua. Quanto plus interlingua "remonta al latino"! Si on observa solmente iste phrase, le cosa semblarea assi, si esperanto serea un lingua con parolas del latino con un grammatica simple (o simplificate del latino...?). Ma non isto es le caso. Illo non es purmente latin (anque interlingua non lo es, naturalmente, ma greco-latin e international, sia le parola de origine german, russe o anglese) e le grammatica es artificial, non natural e non del toto un version simplificate del latino. E le formas del parolas mesmo si latin son tanto aberrate (conforme al regulas phonetic e orthographic de esperanto), que illos non son recognoscibile (isto es anque mentionate jam anteriormente) a gentes non habente apprendite esperanto antea. On poterea dicer, que anque esperanto es greco-latin... Si, ma le "kaj", le parola grec pro "e" non es justificabile como un parola vermente international. Illo existe solmente in le greco.

>>...e a isto es addite un grammatica logic. Illo non contine exceptiones, le conjugation es minimal, e le grammatica es minimal, justo sufficiente pro functionar le lingua. Illo es construite logicamente.<<

Le parolas "logic" e "logicamente" son troppo accentuate hic, dicite troppo vices. Si, le grammatica de esperanto es simple e logic, sin dubita, ma su valor o applicabilitate, su naturalitate es dubitabile in comparation con illo de interlingua.

>>Un discipulo in le curso: - Secundo me illo es multo plus facile, que le anglese o le germano; io ha comenciate apprender ambes.<<

Si, ma le question es, esque iste linguas deveni plus facile pro iste discipulo post esperanto? A alicun homines si, a alteres no; il ha antitalentos linguistic de nascentia, al quales il adjuta nihil. Io ha incontrate multo rarmente homines, le quales parlava excellentemente esperanto; in le majoritate de parlatores de esperanto mesmo le accusativo causa problemas.

>>Altere discipulo: - Illo es le base de multissime linguas.<<

Esperanto, un lingua inventate pote ser le base de nulle altere linguas (con le exception de altere lingua inventate, artificial, como ido e le altere linguas-filias de esperanto). Forsan le discipulo pensa, que esperanto es le base del italiano, que ille anque apprende...?! Io non crede isto, forsan ille ha misformulate (formulate mal). Al maximo "llo pote ser le base de apprender de (non tanto "multissime"...) altere linguas".

>> apprende p. ex. anque le italiano, ma ... regrettabilemente illo es ja plus difficile.<<

Si regrettabile, si non; isto es un facto; ver linguas vivente, natural national e non inventate es naturalmente plus difficile, ma il vale le pena de apprender los e on es effortiate de apprender los. 

>>Ma assi que io vide le esperanto; le parolas, le grammatica, anque le italiano deveniva plus transparente pro me.<<

Quanto plus transparente serea le italiano pro iste discipulo, si ille apprendeva interlingua! Del linguas national romance interlingua sta le plus proxime al italiano (le lingua national le plus proxime al latino vulgar, secundo me), e italianos lo comprende le plus. Isto es un experientia de multes. Interlingua functiona mesmo como un lingua intermediari inter le diverse dialectos italian; isto es probate per un interlinguista italian (io non memora su nomine ora). Illo functiona mesmo anque como un lingua intermediari inter le diverse linguas romance. Alicuno altere narrava (forsan hic?), que espaniolos comprende plus interlingua, que le italiano. 

>>Narrator: - Pro le esperantistas le esperanto non es solmente un lingua, ma anque un cultura e un ideologia.<<

Multes vole ser independente de iste ideologia, mesmo si illo es (naturalmente) positive. Multes vole ser libere e retener se de iste ideologia. Qual bon il es, que interlingua ha nulle special ideologia e totos es benvenite in apprender lo e/o in su communitate! On non debe ser "homaranismulo" (= humanista al maniera de Zamenhof, secundo le principios o sentimento romantic del 19ne seculo), on non debe ser globalista al maniera de esperanto pro poter ser acceptate per le communitate. Nos non tracta Gode, como un idolo (como Allan Kiviaho formula humoristicamente: IN GODe WE TRUST!); non tanto, como esperantistas mantene Zamenhof. Multes dice, que le communitate esperantista functiona como un secta, dunque satis clause. Isto non es a admirar, proque esperantistas pote usar le lingua solmente inter se (mesmo si illo es facilemente apprensibile, illo non es comprensibile al prime audientia), durante que nos, interlinguistas anque con le "mundo externe", como parlatores native de linguas romanic.

>>Szilvási: - Le esperanto es parlate quasi in tote le paises del mundo; on non mesmo poterea trovar un citate civilisate in ulle pais, ubi il non habeva un parlator de esperanto.<<

Si, isolatemente. Isto vale plus a interlingua, naturalmente; il ha urbes, citates, ubi interlingua es "parlate" (usate, cognoscite) per un sol homine; ma iste homines isolate de esperanto non pote parlar lor lingua per ulle altere persona in lor urbes / citates, non poterea ser comprendite per alicuno de lor urbes / citates; durante que illos de interlingua poterea ser _comprendite_ per altere co-citatanos, co-urbanos, habente apprendite (o essente nativo de) ulle lingua de fonte de interlingua. 

Con le sequente phrases de Szilvási io es completemente de accordo:

>>In multe gentes emerge le antipathia contra le colonisation linguistic-cultural del ultime annos. Lo que occurre in le mundo sub le titulo "globalisation" es de facto le divulgation de un certe circulo cultural, e isto supprime le resto del mundo linguisticamente e culturalmente.<<

Hic es intendite le anglese, univocamente. Le subcultura american immunda tote le mundo, comportante le lingua anglese, que mesmo menacia linguas micre con disparer. Illo destrue tote le culturas mesmo ancian, adjuta in (facente lo plus rapide) le disparer de ancian valores. Illo destrue anque linguas ancian e se infiltra in illos, malgrado que illo es totalmente estranie de lor structuras. P. ex. in mi urbe, hic in Hungaria io ha vidite "outdoor eszközök" (utensiles, instrumentos "outdoor") pro vestimentos, etc. super un vitrina de un magazin. Ora io visita un curso intensive del anglese (5 dies per septimana). Ante iste curso io non comprendeva iste parola anglese, scribite in mi urbe in Hungaria in contexto lingual hungare. Un vice nos ha incontrate le expression "outdoor activities" in le curso e nostre inseniante nos explicava alora le significato hungare. Io debe visitar un curso de iste lingua estranier pro poter comprender un subtitulo sur le strata de mi urbe in mi proprie lingua...

 >>Mesmo si on apprende un lingua estranier optimemente, on es in retardo in comparation con un parlator native de illo.<<

Super isto se basa le idea (assatis vetule...) de ulle lingua auxiliar. Ma como le esperantistas lo pensa, es utopistic. Interlingua (-istas) non ha iste scopo, esser le sol lingua auxiliar neutral de tote le mundo, ma le lingua interdisciplinari, le lingua del scientia, le lingua intermediari inter populos, culturas e linguas de origine indoeuropee; dunque inter los que ha plus o minus le mesme cultura (o le mesme radices).

>>Narrator: - On organisa centos de programmas de esperanto cata anno, e continuemente appare films, revistas e libros.<<

Si appare films in esperanto, proque nulle de illos (io intende, ver films de circa 1,5 hora, como il es usual) son discargabile del rete? Le "centos de programmas" pote ser ver secundo me solmente mundialmente, ma non intendite solmente pro Hungaria. E antea Ingvar explicava, que a revistas de esperanto il ha alicun deces milles de abonatos in tote le mundo; pro isto il non pote ser ver, que esperanto es parlate, usate per milliones in le mundo.

>>Szilvási: - In le mundo de esperanto Hungaria es un potentia mundial.<<

Isto es ver, sin dubita. In Hungaria le movimento de esperanto es multo avantiate, active e ha su traditiones. Forsan isto es un del causas, proque interlingua non pote attraher plus interessatos in Hungaria? Illo es forte anque in mi urbe; p. ex. le recentemente eligite presidente de HEA (Association Hungarian de Esperanto), József Baksa, veni justo de mi urbe; io le cognosce personalmente del epocha, quando io era ancora un esperantista. Mesmo si io pote creder al sito de un rete listante mi cognoscitos in le internet, ille ha nascite in le mesme die, como io...

>>Como in le cultura hungare nos ha Sándor Petőfi e János Arany, in le mundo de esperanto nos ha William Auld e Kálmán Kalocsay!<<

Le mentionate poeta hungare usava esperanto in su poesia, como Sándor Petőfi e le alteres usava le hungaro o como William Shakespeare usava le anglese, Goethe le germano. In le branca prosa le nomine del scriptor Gyula Baghy haberea potite ser mentionate hic. Hic es le plus grande bibliotheca de esperanto in le mundo, illo del morite Károly Fajszi. 

Quando io consultava con Ferenc Jeszenszky super le poesia in (de) interlingua, ille ha scribite, que secundo ille isto non es le mission de un lingua auxiliar.

Péter Kovács

--
Archivos e disabonar: http://listserv.icors.org/archives/INTERLNG.html