Nos presenta Interlingua

Per Ferenc Jeszensky

Iste articulo del prof. Ferenc Jeszensky presenta
Interlingua per le medio de un ample analyse del
situation linguistic in le mundo occidental, como e proque
le linguas plus influente del cultura international
acquireva lor forma actual. De post haber describite le
solutiones inadequate del linguas construite, ille
presenta le principios de Interlingua.

Contento: Le via del lingua latin. Le via del linguas
construite. Interlingua, le latino moderne.

LE VIA DEL LINGUA LATIN

(Ab le latino classic usque al latino "implicite")

Le linguas indoeuropee.

Le linguas del mundo pertine a varie familias. Illos que
pertine al mesme familia ha un origine commun.

Un del familias de linguas es le indoeuropee a cuje
brancas le plus importante pertine le linguas
indoiranian, grec, italic, celtic, germanic, baltic e
slave. Lor lingua ancestre era parlate verisimilemente
aliquando al fin del tertie millennio a.Chr. alicubi in
Europa Central.

Le linguas parlate in le Europa hodierne es salvo alicun
exceptiones indoeuropees.

Le grecos. Le grecos veniva ab le nord, habitava primo le
parte del sud del Peninsula Balkanic e le insulas
circumjacente e fundava postea colonias in varie locos del
costas del Mediterraneo. In le principio lor cultura non
multo differeva ab le del altere populos indoeuropee ma in
le sexte seculo a.Chr. un cambiamento rapide comenciava.
Un cultura toto novelle se produceva, le cultura classic
grec, parlar super que es quasi superflue post que illo es
ben cognoscite per tote le mundo.

In ille tempore le grecos viveva (dunque lor cultura
classic floreva) intra le quadros non de un stato unitari
ma de statos urbes independente. Solmente in le quarte
seculo a.Chr. se formava un stato unitari grec, le
imperio de Alexandro le Grande que comprehendeva ultra le
territorios habitate ab longe per le grecos anque Asia
Minor e Egypto (pro un brevissime tempore mesmo Persia e
un parte de India). Ma post le morte de su fundator (323
a.Chr.) illo se decomponeva in quattro regnos
independente.

Le interprisa de Alexandro totevia non dispareva sin
lassar ulle tracia. In le territorio del statos successor
de su imperio, in despecto del cessation del unitate
politic, le unitate cultural non cessava. Al contrario,
un stadio novelle del cultura grec se evolveva: le
hellenistic, que se inricchiva de elementos del culturas
minorasiatic e egyptian.

Le lingua del grecos. In le tempores le plus ancian super
que nos ha ancora cognoscentias le varie tribos grec
parlava non un lingua unitari ma varie dialectos de un
lingua.De illos le iono-attic perveniva al significantia
le major proque illo deveniva le idioma del cultura
classic: ab illo se formava le greco classic. Ma in le
periodo hellenistic isto era supplantate per le greco
"koinê" (i.e. commun) que alligava le varie dialectos
grec basante se totevia supra toto super le attic.


Roma. Iste urbe (fundate secundo le tradition in 735
a.Chr.) in le principio era parvissime. Ma a causa del
genialitate politic e militar de su cives illo pauco a
pauco deveniva le centro del imperio le plus importante
del historia human cuje hereditage es determinante usque a
hodie.

Le imperio roman attingeva su extension le major sub le
domination de Trajano (98 - 117). Illo era in fundo un
imperio circummarin. Su territorio circumfereva duo mares:
le Mediterraneo e le Mar Nigre. A illo pertineva Europa
verso le west ab le Rheno - e mesmo quasi tote le insula
de Grande Britannia - e verso le sud ab le Danubio e, in
plus, le Rumania hodierne e le costa del nord del Mar
Nigre, Asia verso le west ab Persia e verso le nord ab le
Peninsula Arabic, in Africa Egypto e tote le costa del
nord del continente.

Le diminution del territorio del imperio ab le secunde
seculo resultava supra toto del attaccos repetite del
barbare tribos germanic.

Le lingua de Roma era le latino pertinente al branca
italic del linguas indoeuropee. Su version classic (in
que le grande obras del litteratura latin era scribite e a
que le homine hodierne de erudition general audiente le
parola "latino" pensa) se consolidava circa le prime
seculo a.Chr. ma in le seculos subsequente le latino
vulgar (parlate per le plebe) obteneva un peso de plus in
plus grande.

Roma e le mundo hellenistic. Durante su expansion Roma
subjugeva militar- e politicamente le mundo hellenistic.
Ma isto, in vice, lo conquireva culturalmente. Le cultura
hellenistic deveniva pauco a pauco le de tote le imperio.
Talmente se formava intra le quadros del imperio roman un
cultura specific: le cultura antique.

Sub le influentia del cultura hellenistic le lingua latin
adoptava multe vocabulos ab le greco assi que isto
deveniva le fonte le plus importante del vocabulario
foranee incorporate in le latino. (Il es typic que ex le
tres vocabulos del nomine del mantenitor le plus
importante del lingua latin in le epochas sequente, le
ecclesia catholic roman - in latino: Ecclesia Catholica
Romana - duo - a saper "ecclesia" e "catholica" - es de
origine grec.)

Le situation lingual del imperio. Le lingua official del
imperio era le latino, in su parte oriental le greco
subsisteva como secunde lingua official. Ma durante que in
le Occidente le latino devorava tote le altere linguas
anque in le uso quotidian (un sol poteva resister usque al
presente in su fortia absorptive: le basco) - iste
processo es nominate le del romanisation - in le Oriente
il habeva plur linguas que le greco non poteva supplantar.
De illos le plus importantes pertineva al familia de
linguas semitic.

Le judeos constitueva un parve populo in le imperio. Ma
lor religion les dava un significantia particular. Illo
era characterisate per le pur monotheismo, un phenomeno
singular non solo inter lor vicinos ma anque inter tote
le populos vivente intra le quadros del imperio roman. Le
lingua sacral del judeos era le hebreo ma quotidianmente
illes parlava le arameo, ambe del quales era un lingua
semitic. Le christianismo. Le religion del judeos era un
ethnic ma un novelle religion nascite ex illo, le
christianismo, habeva pretentiones universal. Ab le prime
seculo illo continuava expander se in tote le imperio e
durante a pena plus de duo seculos illo deveniva su
religion le major, e, finalmente, al comenciamento del
quarte seculo illo deveniva mesmo su religion de
stato.


Iste expansion non era sin effecto al christianismo mesme.
Como le nove religion del civilisation antique illo tosto
se inricchiva del cultura hellenistic e post haber
devenite religion de stato illo incorporava anque le idea
imperial roman.

E le situation lingual del parte oriental del imperio e le
destino futur del christianismo es characterisate
excellentemente per le parolas sequente del Biblia:
"Pilato scribeva anque un titulo e faceva poner lo super
le cruce. Il era scribite: Jesus le Nazareno, le rege del
judeos... E il era scribite in hebreo, in latino, in
greco." (Johannes 19, 19-20)

Ben que le christianismo habeva nascite in le ambiente de
gente semitophone, illo comenciava diffunder se non in le
lingua del prime congregationes christian, le arameo, ma
per medio del greco. Durante que pauco a pauco le latino
obteneva un rolo de plus in plus importante in le
ecclesia - le organisation religiose del christianismo - e
su importantia al fin superava mesmo le del greco, le
linguas semitic tosto dispareva ex su vita (illos
subsisteva al plus como linguas de varie communitates
heretic). Talmente le linguas semitic nunquam perveniva a
jocar alicun rolo in le imperio ultra le limites de lor
proprie gruppos ethnic.

Le circumstantia que le christianismo deveniva le religion
official del imperio produceva naturalmente un connexion
stricte inter le stato e le ecclesia ma illo non
significava que le duo se haberea fundite. Le ecclesia -
ben que le influentia del capite del imperio, le
imperator, era importante in illo - preservava su
organisation independente; le stato, in vice, - ben que su
ordine e vita grandemente reflecteva le punctos de vista
religiose - non deveniva theocratic (in un stato
theocratic le clero possede le potentia politic) ma
preservava su charcater in fundo laic.

Le scission del imperio. Le epocha del imperio roman
christian unitari era brevissime. Al fin del quarte
seculo illo se scindeva in duo partes: le imperio roman
occidental e oriental.

Le lingua del imperio occidental era univocamente le
latino, in le oriental le greco deveniva de plus in plus
consuete anque in le uso official e finalmente toto
supplantava le latino. Del resto, post le scission ambe
partes se nominava imperio roman, lor soveranos imperator
roman e lor populationes romanos. (Un curiositate
interessante: le parlatores del greco moderne appellava
lor lingua mesmo al comenciamento del dece-none seculo
"lingua romaic".)

Le scission politic e lingual del imperio resultava in que
anque le ecclesia se scindeva in un ecclesia occidental o
latin e in un oriental o grec.

In le principio il pareva como si le parte oriental habeva
essite le plus importante ma plus tarde il deveniva clar
que comparate a le del occidental su signification era de
rango secundari.

Le cambiamento del cultura. Le fin del cultura antique e
le nascentia de su successor, le cultura europee era
connectite con duo processos le quales al mesme tempore
portava con se anque un translation geographic.

Le un era le avantiamento del islam. Iste potente
movimento religiose e politic se mitteva in motion in
Arabia e ab le septime seculo separava - salvo alicun rar
vestigios - le populos semitophone - insimul con le
territorios asiatic e african - e ab le christianismo e ab
le traditiones politic del cultura antique. Le cultura
moslem - cuje lingua es le arabe, un lingua semitic - es
anque al presente de grande significantia.


Le altere era le christianisation del populos barbare del
nord. Isto era realisate in parte per le ecclesia
occidental, in parte per le oriental. Per isto ille
populos deveniva non solo christian ma anque le heredes
del cultura antique durante que illos non omitteva
inricchir ille hereditage per lor valores proprie. Ex
iste interaction nasceva le nove cultura europee cuje zona
de diffusion coincideva exactemente con lo que es
geographicamente Europa. - Il es un circumstantia
interessante que le cultura antique - como nos lo ha
observate - era un circummarin separate per frontieras
continental ab le mundos estranie, le europee es un
continental que le mar separa ab istos.

Ma le nascentia del nove cultura non era un processo
simple e - como tote le nascentias - sin suffrentias. In
le sequentes nos debera occupar nos un pauco plus
detaliatemente con illo.

Ante toto nos debe observar que lo determinante in le
processo del christianisation del Nord e del formation
del nove cultura era lo que era exequite per le ecclesia
occidental e lo que occurreva sub su egide. Pro isto nos
nos occupara primo del eventos que habeva loco in le
Occidente e solo postea dirige nostre reguardo verso le
Oriente.

Le conquestas germanic. Le barbare tribos germanic vivente
trans le frontieras del imperios roman se mitteva in
marcha in le directiones del west e del sud. Lor attaccos
repetite sigillava le destino del imperio occidental. Al
fin del quinte seculo le conquisitores invadente
disorganisava su ordine politic e in su territorio
fundava regnos independente. In illos le strato regente
era germanic ma le majoritate del population consisteva
del plebe latinophone. Totevia, in despecto del cessation
del previe ordine politic on non poteva parlar de un
disorganisation total del societate proque le ecclesia
garantiva su unitate al minus religiose e in general
cultural. In plus, le ecclesia poteva non solo mantener
ma mesmo augmentar su autoritate proque le conquisitores
germanic tosto o tarde adhereva a illo. Postea le
christianismo non se limitava al germanicos immigrante in
le territorio del ancian imperio ma se extendeva anque a
ille germanicos qui habitava trans le frontieras de un
vice - in general con le appoio efficace del regentes
germanic ja christian.

Le restauration del imperio occidental e le
christianisation final del Occidente. Le decomposition
final del Occidente durava tres seculos. Al fin del octave
seculo Carolo le Grande, rege del francos (un tribo
germanic) univa sub su sceptro un grande parte de Europa.
In 800 ille faceva le papa coronar le como imperator e per
iste acto le restauration del imperio (nominate
invariemente roman) era declarate. Ben que le jurisdiction
de su successores non se extendeva realmente a tote le
territorio de su dominio, le institution imperial totevia
garantiva que le conscientia politic del Occidente, le
"republica christian" restava vive usque al fin del
medievo inter tote le populos pertinente al ecclesia
latin.

Le situation lingual de Europa Occidental post su
christianisation es characterisate supra toto per un
duplicitate. Il ha un lingua alte: le latino, le lingua
del ecclesia e del erudition e al mesme tempore le lingua
connexive de tote le territorio, e il ha linguas basse
parlate per le plebe.