> --- In [log in to unmask], Robert Petry <auliuniv@n...>
> scribeva:
> Fwd: In celebration de Kosmoglott de Februar 1922


per ANDRE MARTINET

Non multo retro, presentar un lingua como artificial
esserea le pejor cosa que on poterea haber dicite
in re illo. Le inventores e promotores de linguas
planificate, de Volapük in avante, esseva caute
pro evitar ille epitheto e reinfortiava le internationalitate
e le character auxiliar de lor productiones. Isto nos
trova in duo epistolas initial de IALA, le acronymo
designante (in anglese) le "International Auxiliary
Language Association", lanciate inter le duo Guerras
Mundial, per Alice V. Morris con vista a attinger
un accordo inter tote persona concernite.

Plus recentemente, planification de linguas ha
devenite al moda, al minus in alcun placias.
Intelligentia Artificial e robots forsan es vidite
per multe gente como innovationes infortun,
ma qui pote negar lor practica(bi)litate?
Ancora le interlinguistas, i.e., illes qui se involve
in le creation e diffusion de linguas planificate,
evita le termino "artificial", essente ancora plus
inclinate a accentuar lor conformitate al habitos
international e le standards que a lor originalitate
in intrinsec.  Vamos tunc recurrer al termino a
mano "lingua planificate", ben que cavillantes
arguerea que il poterea anque applicar a tal
linguas national assi como illos ha essite
submittite a qualque sorte de planification.

Io esseva le Director de Recercas de IALA
per tres annos, e assi io non pote pretender que
io nunquam esseva involvite in le affaire. In tal
mesura que io interveniva in ille dies, io tentava
ducer a un curso medie inter "naturalitate", i.e.
adherentia al vocabulario international, e le
simplicitate.
Io me adhereva plus a iste (le simplicitate) que
como esseva finalmente presentate al publico
sub le nomine de Interlingua depois io habeva
dimittite mi posto. Dunque io non ha un hacha
pro  affilar. Io nunquam ha prendite le molestia
de apprender qualque linguas planificate in
competition, ben que io pote leger quasi omne
illos. Io non ha preferentia personal pro ulle de
illos, mesmo pro Occidental que probablemente
esseva le plus proxime a illo que io pensava
haberea un probabilitate de attinger un publico
vaste con le supporto financial que io credeva
esserea disponibile pro le lanciamento del
producto final. Io solo pensa que dar conto de
mi experientia in ille dominio interessarea alcun
lectores de iste volumine.
Al etate de dece-duo annos, plus o minus, io
attendeva un presentation del varietate de
Esperanto nominate Ido. Ido nasceva in 1907
in un reunion international in Paris. Le exemplo
que esseva offerite esseva un traduction de
"Prière sur l' Acropole" de Ernest Renan
e isto deveniva un sorte de standard pro omne
nove linguas plannificate. Io esseva multo
impressionate e pensava que io esseva de
accordo con le criticismos que le promotores
de Ido habeva lanciate contra le Esperanto regular,
con su caso accusative, su concordantia del plural,
e su coherente ma artificial systema de terminos
grammatical. Tosto depois ille episodio, io obteneva
un description del grammatica de Esperanto,
ma non esseva satisfacite con illo. Dece annos
depois, io establiva contacto con le linguista
danese Otto Jespersen, de qui le libro "Language"
(Jespersen 1922) io habeva traducite al francese.
Ille habeva essite un active promotor del Ido.
Quando io me encontrava con ille, ille habeva
publicate un grammatica de un lingua planificate
nove, Novial (Jespersen 1928a,b). Jam
occupate con le studio de lingua e linguas e
presentate con successive versiones del
medio international, io esseva minus tentate
a apprender lo que a esser alacre pro ameliorar
iste ultime version. Le resultato final de toto isto
esseva que io me jungeva al "Committee for
Agreement" de Alice V. Morris, primo como
deputato de Joseph Vendryes e depois in mi
proprie derecto como director de recercas.
Io esseva, quando infante, exponite a lo que
nos hodie appellarea contactos linguistic e
le quales me convinceva del vanitate del
majoritate del criticismos contra linguas
planificate. Io sentiva que illos proveniva
ab unilinguistas ignorantes qui identificava
le cosa e le parola (parlate) e qui sovente,
al corde, esseva anxie pro vindicar le
supremacia de lor proprie lingua national
super le international o, a minus, le scena
local.
Quando io habeva dece-tres annos de etate
io esseva fortiate a usar mi anglese de schola
pro communicar con germanos anglo-parlantes,
e quando io comparava le successo que io
registrava tunc con mi previe experientias con
soldatos American, io veniva al conclusion que,
in contactos international, le communication
linguistic es plus facile e plus beneficial si illo
es exequite in un lingua que non es le lingua
matre de ulle del interlocutores. Si isto es
ver un medio simple e rapidemente-apprendite
es multo plus preferibile a un lingua national
exigente le parlantes native del qual es plus
inclinate a rider se del errores del estraniero
que a concentrar se in le message.
Mi conclusion es que le problema de un lingua
pro communication international se exemplifica
per le conflicto inter un lingua planificate,
Esperanto, le qual, se sape, functiona al
satisfaction de su usatores e un lingua national
hegemonic, le qual, como nos sape, es, hodie,
le anglese. Como linguista, io es ancora
convincite que multes, si non totes, del
criticismos contra Esperanto per supportatores
de altere linguas planificate esseva perfectemente
valide. Si le vocabulario de Esperanto esseva
plus proxime al uso international, iste volumine
non necessitarea haber essite scripte in anglese
pro assecurar le diffusion que illo merita. Ma
il es que le Esperanto esseva tanto melior, i.e.,
plus adequate pro communication international,
que su predecessores que illo deveniva identificate
como le "lingua auxiliar international", e nos pote
esser confidente que le practica continue de
iste lingua conducera al amollimento de su
imperfectiones. Como le Idista germano Auerbach
me diceva al tempore de mi partita pro le Statos
e mi empleamento a IALA in 1947:
"Esperanto, it works!" (Esperanto, illo functiona!)
E io ha repetite per annos que un lingua cambia
proque illo functiona, quia illo debe adaptar se
al necessitates de su usatores. Como insenia
François Lo Jacomo (1981), Esperanto
ha in le curso de su cento annos de existentia,
experientiate un numero de cambios, e isto es
como debe esser. Isto continuara, sin imbroliar
le necessitate del apparentia de dialectos o
le perdita de efficientia. Un lingua jammais
se divide o perdi su fortia communicative si
tanto que illo remane in uso inter illes qui lo
necessita.

[pps. 3-5, Trends in Linguistics, Studies
and Monographs 42, Interlinguistics
Aspects of the Science of Planned Languages,
Klaus Schubert (Ed.), Mouton de Gruyter,
Berlin-New York 1989]