Car amicos, Ingmar de Hollanda (Ingmar le Hollandese?) scribeva:
> Quando io legeva isto, il era como io videva le forma original de nostre
> proprie lingua.
> Tante conformitate, non solmente in le nomine, con IA moderne! Esque le
> fundatores de nostre movimento ha usate le labor de Peano como lor modello?
> Qui sape lo?
Pois que le debatto perveniva casualmente al "Latino sine flexione", que
esseva le strata per le qual io - ab mi adorate Latino - arrivava a
Interlingua (de I.A.L.A.), io vole honorar le memoria del grande scientista e
mathematico prof. Giuseppe Peano reproponente hic un articulo apparite sur
"Panorama in Interlingua".
robocap de Europa
(Felicitationes a Grecia campion de Europa!)
Latino sine flexione, le interlingua de Giuseppe Peano
Le obra le plus famose in circulos interlinguistic del proponitor del prime
interlingua - illo de IALA es le secunde - es "De Latino Sine Flexione" (LsF).
Giuseppe Peano lo publicava in le jornal que ille redactava, Rivista di
Matematica, tomo 8, no. 3, octobre 1903, pp. 74-83. Iste articulo historic e
assatis difficile a obtener vale ben un summario e commentario.
Peano comencia in latino classic. Iste lingua, ille dice, gaudeva de uso
international usque al fin del 18me seculo, ma hodie multos lo considera
troppo difficile. Fortunatemente, un parte solo del lingua suffice pro
exprimer non importa qual idea.
Le latino exprime le casos grammatic de substantivos con postpositiones o
desinentias (terminationes) e anque con de, ad, ex, e altere prepositiones. Le
secunde methodo suffice, como in le latino popular e le linguas romance. Que
nos dunque abandona le flexiones del substantivo e fide nos a prepositiones e
al ordine de parolas. Le regulas que Peano suggere pro establir le forma
invariabile del substantivo resulta, generalmente, in o le caso nominative o
le caso ablative del latino. Ille suggere le mesmo pro pronomines.
Sequente su proprie suggestion ab iste puncto, como ille seque cata suggestion
ulterior, Peano abandona le flexiones de caso grammatic. Anque, sin perdita de
signification, on pote abandonar le generes grammatic (masculin, feminin, e
neutre); on los conserva solo in alicun pronomines. In general on non
distingue inter le numeros singular e plural; sed quando necessari, on pote
scriber explicitemente "un", "plure", etc.
Pois Peano remove le flexiones del verbo secundo persona, tempore, e modo. Si
le contexto non suffice pro indicar le passato o futuro, on emplea adverbios.
Peano non aboli inequivocamente le participios presentate, passate, e futur e
le gerundio del verbo, ma il demonstra que on pote evitar los (e anque le
desinentia del passivo) per prepositiones relative.
Le vocabulario de LsF contine non solo le parolas classic in forma
standardisate ma anque le vocabulario scientific international (metro, dyne) e
cata parola que se trova in duo del linguas neolatin. Pro le pronunciation,
Peano prefere retener illo del latino classic.
Peano vole simplificar le derivation de parolas. On evita substantivos
diminutive per adjectivos. Pro un substantivo abstracte derivate ab un
adjectivo o ab un verbo, le forma del adjectivo o verbo suffice. Pro un
adjectivo derivate ab un substantivo, il suffice le phrase genitive. Un
adverbio derivate ab un adjectivo conserva le mesme forma, sin adder -mente.
Multe parolas composite ab parolas simple se pote evitar per periphrase.
Duo differentias principal distingue le prime interlingua-Peano empleava anque
iste nomine-e le interlingua de IALA.
Primo, Peano conserva un vocabulario plus archaic: on pote usar omne parola
trovate in un dictionario latin. Totevia, ille admitte omne parolas moderne
international e anque - presumibilemente como formas parallel - omne parolas
occurrente in al minus duo del linguas romance.
Secundo, Peano seque resolutemente su sentiero quasi "chinese" verso le
abolition del grammatica, ben que le interlingua de IALA conserva le genere e
le casos [genitive e dative/accusative in su pronomines personal]; le plural
de substantivos e pronomines [personal]; le articulos definite e indefinite; e
le tempore del verbo, le forma del infinitivo, e le modo conditional. Illo non
seque Peano in assimilar ad in un singule forma le parolas usate como
substantivos, verbos, adjectivos, e adverbios. On pote arguer que iste tractos
del lingua de IALA, que in omne caso infringe minimemente le regularitate, es
assatis utile a recompensar amplemente le minime pena de apprender los.
Nascite in 1858, Peano deveniva professor de mathematica al Universitate de
Turin, ubi ille inseniava usque su morte al etate de 73. Ille se specialisava
in le logica symbolic e anque in le calculo, le geometria analytic, methodos
vectorial, e le fundationes de mathematica.
In 1912 Peano voleva presentar un discurso in LsF al Quinte Congresso
International de Mathematicos in Cambridge (Anglaterra). Le regulationes
permitteva discursos solo in anglese, francese, germano e italiano. Ille
affirmava alora que su LsF esseva le italiano; ma iste tactica non succedeva,
e ille debeva parlar in ver italiano. Al congresso de Mathematicos in Toronto
(Canada) in 1924, totevia, on le permitteva pronunciar su discurso in LsF.
In 1924 Peano annunciava in Circulare, le jornal de su Academia, le
establimento del International Auxiliary Language Association in le Statos
Unite. Alice Morris (le sra. Dave H. Morris), mecenate de IALA, deveniva
membro del Academia pro Interlingua e membro, in o ante 1927, de su consilio
directive. IALA le commemorava in su session de novembre, 1932, mentionante
lor frequente contactos per litteras.
Le labores de Peano e de IALA es un exemplo de grande mentes qui arriva a
essentialmente le mesme resultato per vias diverse. Le grande idea es non
fabricar un interlingua ma trovar o extraher illo jam existente. Si ille
viveva ancora, Peano esserea securmente un bon alliato nostre.
(Per Leland B. Yeager, publicate in Panorama in interlingua, No. 4,
julio-augusto, 1994)
|
