Car amicos,

In le numero 16 de "Voce de Interlingua", le magazin del "Societate
Nederlandese pro Interlingua", io ha publicate le articulo que seque hic.


TRADUCER  PER  COMPUTATOR
historia de un fiasco

Desde le momento que le computator ha facite su entrata in le vita moderne,
on ha essayate de utilisar iste machina phantastic pro traducer textos ab e
a diverse linguas.

Ante alcun decenas de annos on poteva leger in le pressa quotidian articulos
seriose e optimistic super le traduction automatic. Alora on scribeva que le
solution del problema esserea solmente un question de moneta e de tempore.
Diverse interprisas specialisate, inter alteres in Europa, investiva in illo
grande capitales e plure expertos diligente del informatica e numerose
linguistas intelligente comenciava a occupar se intensivemente del materia.
Ma usque a iste momento le rendimento del grande summas investite es
quasi nulle, nam regrettabilemente le resultatos del effortios continue del
expertos assidue es magrissime.

In le magazine nederlandese PCM, un revista pro utilisatores de
computatores, on conta le historia de tres tentativas seriose pro le
creation de un systema computatorial de traduction automatic. Il se tracta
hic del grande productor de software BSO que credeva haber trovate le
solution per le introduction del lingua artificial Esperanto in su systema.
Un altere tentativa esseva facite per le interprisa multinational Philips que
construeva su projecto Rosetta. Le tertie tentativa veniva del Communitate
Europee (ora nominate Union Europee) que faceva collaborar linguistas e
alteres de tote le Europa in le projecto extense e costose Eurotra.

Que ha causate iste intensification subite del interesse concernente un
systema automatic de traduction?

In le prime annos del decennio passate on videva a Bruxelles un inquitude
crescente super le futur augmento explosive del numero de linguas official
in le Communitate Europee. Il es clar que alora le tempore esseva matur pro
nvestigationes approfundate super le possibilitates del traduction automatic.

Le projecto DTL (Distributed Language Translation) de BSO essayava de
disveloppar un systema que se servi de un lingua ponte. Isto vole dicer que
il non habera un traduction immediate de un lingua a un altere, ma solmente
per medio de un lingua que se pone inter le linguas concernite.

Il es curiose de vider que BSO ha seligite Esperanto como lingua ponte, nam
le chef del projecto, Toon Witlam, habeva nulle cognoscentia del lingua de
Zamenhof. Tosto il se monstrava jam difficultates immense e insurmontabile,
quando on voleva traducer le lingua original in le lingua ponte: ambiguitate
de parolas, problemas de contexto, significationes multiple, etc., etc.
Malgrado effortios enorme e le investimento de milliones de florinos on non
ha succedite a producer un systema usabile.

Un projecto a plus grande scala esseva Eurotra, un projecto in le qual vinti
universitates e centros de recercas collaborava e que durante su existentia ha
inglutite voracemente circa 80 milliones de florinos. Ma anque le expertos
de iste interprisa se ha monstrate troppo optimistic, nam on collideva con le
mesme problemas insuperabile mentionate in le previe paragrapho. E nulle
resultato concrete ha essite attingite.

Le gigante industrial Philips initiava in le anno 1985 su proprie projecto pro
le disveloppamento de un systema interactive de traduction, un grande
projecto ambitiose que debeva resultar in un systema usabile pro cata uno.
Ma le historia se repete: le systema Rosetta - habente le nomine famose del
petra egyptian que constitueva le clave importante al deciframento del
ancian scriptura hieroglyphic per le francese Champollion - se fracassava
super le tenace problema insolubile del ambiguitate del parolas.

On audi sovente le metaphora que dice que un computator es un sorta de
cerebro. Iste comparation superficial duce facilemente al conclusion hastive
e erronee que un tal apparato pensa como un homine. Tamen illo non
pensa del toto. Illo es un apparato ingeniose que pote executar numerose
operationes concrete e sovente complicate. Ma in omne casos un homine,
un esser que ha un ver cerebro, debe introducer le instructiones in illo. Il es
naive de supponer que le facultate lingual del homine, un facultate
complicatissime que es le resultato de un evolution de alcun milliones de
annos e que le scientistas le plus erudite non jam comprende, pote esser
transmittite a un apparato sin vita. Alora, como pote un homine, qui mesmo
non comprende le functionamento de su proprie cerebro, instruer a iste
machina stupide e insensibile de distinguer p.e. inter le homonymos del
lingua o facer lo sentir le valor affective o figurate del parolas?

Proque on non ha previdite le fiasco final  del tentativas costose de crear un
machina de traducer? Proque iste optimismo euphoric al initio? Interessante
es le commentario de senior Witlam del projecto DTL qui declarava in le
magazine PCM que le mundo de recercas super iste terreno esseva dominate
per linguistas del quales le plus grande parte imbraciava le ideas de Noam
Chomsky. Iste personas, ille scribe, non esseva accostumate a occupar se de
longe textos practic. In vice de isto illes poteva "philosophar" sin fin super
le construction e le signification precise de un sol phrase curte.
Esque isto explica le ver causa del fiasco?