"Ladino de mi desiros: Mi lingua quasi perdite" per Brigitte Sion

Quando  200 000 judeos departiva de Espania in 1492, illes prendeva lor
articulos personal, le claves de lor casas, e preservava lor lingua proque
illes esseva convincite que su exilio esserea temporari. Pro 500 annos,
su descendentes continuava parlar espaniol in le Imperio Ottoman ubi
illes trovava refugio in grande parte. Le lente morte de Ladino es
evidentia saliente que le cultura Sephardic es in periculo in nostre dies.

Iste linguage superviveva milles de kilometros de distantia a su pais
de origine, e isto sin cambios major o transformationes linguistic como
le espaniol moderne. Cognoscite per le nomine de ladino, judeo-espaniol
o Djudezmo, su pronunciation es plus suave (le sono guttural "jota"
non existe in iste lingua). Illo ha prestate multe terminos ex le linguas
del
paises ubi le expatriate judeos se establiva, (Turchia, Grecia, Italia,
Francia,
e le paises Balkan, e alsi ab su lingua religiose, le hebree).

Hodie, calculationes re le numero de parlantes de Ladino es varie.  In
le libro deTracy Harris, 1994 , "The Death of a Language, the Story of
Judeo-Spanish," (Le Morte de un Lingua, le Historia del Judeo-Espaniol)
illa calcula que currentemente ha circa 60,000 parlantes de Ladino, ma
 Moshe Shaul, editor de "Aki Yerushalayim," (le ultime publication in Ladino
in le tote mundo, duplica iste figura. Haim Vidal Sephiha, nuns pensionate
del
unic cathedra universitari de Judeo-Espaniol in le mundo, a Le Sorbonne, de
Paris, Francia, scribeva in su libro titulate "Judeo-Spanish", 1986, que
 400 000 personas ancora usava iste lingua.

Un sondage serie del numero total del parlantes de Ladino non es
disponibile, ma il es generalmente acceptate que Ladino non es le
lingua dominante pro le majoritate de parlantes del lingua qui ha
le etate de 40 annos, e il ha poc infantes que lo usa.

Le "1993 United Nations Education, Science and Culture Organization
Red Book" super linguages in periculo de disparer ha Ladino in su lista
como un del linguas in le categoria "seriously endangered" (in serie
periculo
de disparer). "Un del tragedias del Sephardim american," explica Halio, "es
que le generation de mi patre, le prime nascite in iste pais non habeva
the first to be born in this country, had necun grand-patres e grand-matres
pro inseniar les le costumes, cantar les cantos de cuna, e cocer les pan."

Proque su grand-patres esseva rejectate per le judeos Ashkenazim
(descendentia
Nord Europee)  quando illes veniva a New York, ille dice, su patres
desisteva
de mantener lor cultura e deveniva integrate in le costumes american
plenmente.
Quando un infante, Halio apprendeva sol partialmente re su descendentia.

"Mi generation incoragiava nostalgia in quanto a iste cultura," ille adde,
su mano
inseniante como ille debeva precar de su grand-patre e grand-matre pro le
detalios super su hereditage. "Nostre patres e matres disappunctava nos
proque
mesmo illes non habeva le ancian familiares pro inseniar les que facer e que
non
facer."

Halio esseva inseniate le lingua Ladino in casa, ubi su patre e matre
bilingual
habeva le costume de parlar Ladino al generation previe ma solmente in
anglese a su infantes, ma ille decideva que ille debeva apprender le lingua
e parlar lo con su grand-matre. Le majoritate de Sephardim american de su
 generation non ha cognoscentia de iste lingua, ma excepto pro alcun
terminos e phrases pro le qual il non ha un traduction a mano in anglese,
como le nomines de alimentos special:  "Pastel" es un tarta de carne,
spinaca o
caseo,  "bumuelos" son parve "donuts" spheric mangiate con caseo o con
sirop, "guevos enhaminados" son ovos cocite usque tostate.

"Bon sorte!" es traducite "Mazal bueno", "mazal" del hebreo e "bueno"
del espaniol. Su natura heterogenee dava Ladino un unic sapor con
un mixtura de spontanietate, humor e amicitate, reflectate in le richessa de
dictos e proverbios popular. "Ken se kema la boca en la chorba, asopla
en el yogurt," dice un tal proverbio. "Qui se combura le lingua con le sopa
caliente, suffla mesmo in su yogurt," lo qual exemplifica le timeritate de
on qui
recipe un dolorose lection.

Trans le seculos, un pressa abundante se disveloppava juncto con un
literatura extensive de historias popular, jocos, comedias, contos, e
encyclopedias. Pro plus de quatro seculos illo esseva le lingua cotidian del
Gentiles que debeva apprender lo si illes voleva negociar con le judeos de
 Salonika, qui se contava in plus del medietate del population.

Ma in le Statos Unite, multe Sephardim non ha solmente oblidate su
lingua e su hereditage, ma ha adoptate costumes Ashkenazi. Illes jam non
nomina su infantes in honor de granpatres vivente. Illes mangia"gefilte
fisch"
e usa parolas in Yiddish: Illes ora dice "kosher" in vice de "kasher,"
"shabbes" pro "shabbat," "schul" pro "sinagoga" e "yarmulke" pro "kippa".

Malgrado le extinction inevitabile del Ladino, alcun individuos essaya
mantener le lingua vive. O al minus prolongar su vita mesmo in le
 dolores de morte, pro medio de promover su uso in qualque circulos
possibile. In Jerusalem Moshe Saul edita  "Aki Yerushalayim," un jornal
de 100 paginas publicate duo vices cata anno, e ha recentemente aperite un
sito del Web in Ladino: "La Pajina Djudeo-Espanyola". Ille insenia Ladino
a un parve gruppo de studentes de schola alte in Israel e ora labora in le
publication de un texto didactic.

Nonobstante, Shaul falliva transmitter le hereditage a su proprie infantes,
nunc ille travalia disperatemente pro preservar lo "Usque 15 annos jam, io
solmente parlava hebreo con mi familia, pro esseyar esser un israeli
totalmente
integrate al societate," ille explica, e adde que quando ille se interessava
in
judeo-espaniol su filias esseva jam adolescentes. E assi mesme multe
editores
de jornales Sephardic, scriptores e autores, historicos etc. qui non passava
su
hereditage al proxime generation nunc essaya assi disperatemente promover
le uso del lingua. A causa del integration al vita, o maritage a un persona
non-Sephardic le majoritate de Sephardim non ha passate le lingua a su
infantes.

Rachel Amado Bortinick, le presidente del "Dallas Jewish Historical
Society" (Societate del Historia Judee in Dallas) qui veniva al Statos Unite
ab Izmir, Turchia in 1958, illa optava non parlar Ladino con su infantes
pro causa de su sposo qui esseva Ashkenazi e pro su desiro de integrar se al
nove cultura.

"Io non voleva que mi infantes cresceva e esseva considerate estranieros,"
illa diceva, memorante como incommode se sentiva essente le unic Sephardi in
St. Louis in le annos 50s. "Io sape que il esseva un error, ma assi es como
io
me sentiva a ille tempore."

Brigitte Sion es ipse un Sephardi, un graduate-studente al "Columbia
University School of Journalism", e un frequente contributor al jornales
e revistas suisse.


--
Trad. Jay Bowks, 9AUG2000
      [log in to unmask]
             L(©¿©)K!
http://adam.cheshire.net/~jjbowks