Parte del education in usar interlingua es a apprender
le rationes pro cosas.
In le latino classic (inseniate in le scholas e usate
in communicationes administrative e literari in Roma antique)
le demonstrativos esseva
HIC - proxime a me (this, near me)
ISTE - proxime a tu (that, near you)
ILLE - proxime a ille, persona tertie (that, near him)
con
IPSE - le mesme (self, self-same)
Le latino habeva necun pronomine pro le tertie persona.
Illo solmente habeva EGO (io), TU, (tu) e le correspondente
formas plural, NOS (nos) e VOS (vos). A referer a un
tertie persona (he, she, it) on usava le demonstrativo
ILLE (that one, masculine), ILLA (that one, feminine) ILLO
(that one, neutre). Le expression de persona de verbos non
exige le pronomine.
Equalmente il habeva necun articulo definite (le, 'the') in
latino.
In le parola popular, que esseva minus formal, cosas gradualmente
cambiate. Le lingua popular esseva exprimite con multo plus
emotion que in le latino classic. Pro facer emphase on
frequentemente precedeva un substantivo (noun) per ILLE,
per exemplo, ILLE HOMO (aquelle homine, that man), e
isto deveniva tanto frequente que ILLE commenciava a
abbreviar se a formas como IL, o EL, o LA, etc, e le
articulo definite esseva create (le).
Al mesme tempore il deveniva necesse de distinguer le
ILLE que esseva usate como un forma de articulo definite
del uso de ILLE, ILLA, ILLO usate como un pronomine a
referer a un persona, e mesmo plus de ILLE usate pro un
demonstrative in general.
Le pronomines del tertie person disveloppava similarmente al
articulos definite per abbreviation: ILLE deveniva EL,
ILLA deveniva "ELLA", ILLO deveniva "ELLO" in espaniol.
Similar cambios occurreva in altere regiones del Imperio
de ROMA.
Le demonstrativo per se disveloppava per reinfortiar lo
con un precedente ECCU (behold!) (in le majoritate de
regiones) o ECCE (in Francia): ECCU ILLE HOMO ('behold' that
man) o ECCE ILLE HOMO (Francia). (Il es alquanto similar al
dialectal "THAT THERE HOUSE" in anglese). Mais in le latino
popular de parola quotidian, ECCU es usate pro
reinfortiar dramaticamente e emotionalmente le ILLE,
pro excitar tu per le meraviliose cosa a que tu refere
ECCU ILLE HOMO!
In lo que es hodie le parte nord de Francia on diceva
ECCE ILLE e le francese tendeva a perder le E- de parolas,
e le EKKE deveniva "KE", e le "KE" deveniva pronunciate
"TSE" -> "SE". Assi ECCE ILLE -> SELLE = CELLE (proque le
francese pronunciava C ante E como "s".
In le resto del Imperio de ROMA ECCU ILLE esseva le norma.
Mais al latere de ECCU ILLE esseva un altere similar
expression ATQUE ILLE. ATQUE usualmente significava
un conjunction plus forte que "ET", mais illo equalmente
habeva un uso de facer le emphase, le importantia de
alque, similar in function a "ECCU". In pronunciar
ATQUE (ATKWE) il habeva un tendentia a assimilar le
-T- al -K- que sequeva lo; ATQUE-> AQUE (ATKWE -> AKWE).
Isto es trovate in multe formas in le linguas romance.
E si AQUE es sequite per ILLE, le I- es assimilate al
-E que lo precede. Assi ATQUE ILLE deveniva alque
similar a *AQUE ELLE. Similarmente al mesme tempore
ECCU ILLE equalmente fusiona iste duo parolas a un
ECCU ELLE.
In Italia un initial E- tendeva de perder se, e
possibilemente ante que le ATQUE ILLE deveniva popular,
on habeve CU ELLE (QUELLO, QUELLA).
Mais in le resto del Imperio *ECCU ELLE e *AQUE ELLE
se fusionava a *ACCU ELLE => *AQUELLE (AQUELLA)
Assi nos ha in Espaniol "aquel", "aquella"; portugese
"aquele", "aquela", catalano/occitan/provençal "aquell",
"aquella".
E le romaniano "acel", "acela" es equalmente descendite
de iste *AQUELLE, *AQUELLA e non del francese ECCE ILLE.
Pro romanianos, le explication de "acel" e "acela" es
que frequentemente le latino -KW- deveniva -K- in
romaniano, e isto in torno, ante -E- deveniva -TS- ->
-tsh- o -tch-, con le littera -c- a representar iste
sono. *AQUELLE -> *AKELLE -> *ATSHEL -> acel.
Le feminin *AQUELLA->*AKELLA -> *ATSHELA -> -> acela.
Assi le prototypo le plus disperse in le latino popular
pro le demonstrativo, esseva AQUELLE, e nos pote regardar
le italian QUELLO como un variante de isto e del
espaniol AQUEL, e portugese AQUELE.
Nos nota que il non ha un exacte prototypo commun al
francese "celle" (ECCE ELLE), italian "quello" (ECCU ELLE),
o espaniol "aquel" (*ACCU ELLE), que es le tres linguas
romance in le linguas de controlo.
Assi il non habeva alcun solution secundo le regulas de
IALA de usar tres variantes pro constatar un forma
international.
IALA ha usate un arbitrari decision a abandonar le cerca
de altere linguas pro un solution (io pensa proque illes
mancava dictionarios etymologic pro le minor linguas romance
que poteva explicar le "A-" de "aquel", "acel", "aquele").
Illes usava "ILLE" del latino, que non es un prototypo,
non es international, e es confusabile con "ILLE" pro le
pronomine tertie.
Un mal decision, in mi opinion.
Proque le objectivo es a trovar parolas international centrate
in le gruppo angloromance (anglese plus le linguas romance) e non
a adherer a rigide e arbitrari limitates que preveni le cerca de
linguas romance minor) io opina que le optime selection es
AQUELLE, proque isto es le prototypo le plus commun a tote
le linguas romance pro le demonstrativo remote (tertie persona).
Illo es familiar a plus personas (tote le espanioles
e portugese, e romanianos, e italianos) que un forma francese
(CELLE) o le forma latin ILLE, que pote esser confuse con le
pronomine personal (he).
Assi io e plure alteros usa AQUELLE.
Isto es un decision tu pote facer inter ILLE, CELLE, AQUELLE.
Io non dice que il ha necun controversia super isto. Le
controversia non es super le factos del etymologia del
demonstrativo in le linguas romance. Le controversia es super
si o non on pote cercar linguas romance minor pro trovar altere
linguas a appoiar variantes in le linguas romance de controlo.
Il es un question alquanto similar a como on interpreta le
Bibilia - literalmente o flexibilemente. (Io pensa que mesmo
un interpretation literal e exacte de "angloromance" permitte
le cerca de linguas romance minor. Alcunos non vole pensar isto).
Io considera necun ration non a facer lo, si le objectivo es
a trovar parolas international in le linguas angloromance.
Mais non permitte tal controversias de prevenir te de
gaudiar in usar interlingua. E io non plus va lecturar super isto
a te in iste foro. Si alcuno vole debatter lo, nos sape ubi
nos pote ir: coollist. Mais io opinava que si alteros
voleva indicar un limitate selection, io va poner un plen
selection.
Quanto al altere demonstrativos descendite del latino, nos
ha le sequente. Nota que alcun formas reimplaciava altere
formas:
Prime Persona Secunde Persona Tertie Persona
LAT HIC (this ISTE (that ILLE (that by
| by me) | by you) | him)
Proto v v v
Romance ISTE o IPSE o *AQU ELLE o
AQUESTE AQUESE *ECCE ELLE
| | |
Romance v | v
francese cêtte | celle
ital. questo v quello
catala aquesto aqueix aquell
span. este ese aquel
port. este isso aquele
roman. aceste acel
anglese this that
Interl. iste aquelle, ille
A causa del regula que on discarga alcun function
grammatic non trovate in tote le linguas de controlo, on
pote discargar le function de un demonstrativo del
secunde persona como in le esapniol "ese", e interlingua
ha solmente le duo demonstrativos: le demonstrativo
proxime (prime persona) e le demonstrativo remote (secunde
e tertie personas).
[Nota: proque in antique espaniol *aqueste existeva al
latere de "este" e isto es ancora listate in dictionarios
moderne como "variante archaic" de "este", on pote
considerar un altere variante de "iste" como "aqueste"
con le appoio del espaniol, italiano, catalano, romaniano].
Assi tu ha toto que tu desirarea saper super le
demonstrativos de interlingua, e mesmo plus, que tu
non voleva saper :-).
Stan Mulaik
|
