d[010829] x[Kiviaho Allan] z[KivA-18Sim UMI-XV+] s[KivA-18Epk MulS-18E]
s[Jeszenszky Ferenc. ALICUN OBSERVATIONES SUPER ALICUN PROBLEMAS
THEORETIC]
UMI-XV+
[log in to unmask]
[log in to unmask]
[log in to unmask]
[log in to unmask]
[log in to unmask]
[log in to unmask]
[log in to unmask]
[log in to unmask]
[log in to unmask]
Estimate alte Interlinquisition! (*)
Isto es le secunde grande contribution (le prime era:
Mulaik Stan. RESPONSA A INGVAR. 2001-08-15) in le
debatto que era startate in UMI-XV-Gdansk per le
discurso de Ingvar Stenström.
Le texto de Ferenc veniva in modo que le navigatores
de internet de omne receptores (como io) non poteva
leger. Jay Bowks ha amicalmente inviate a nos un
version in ASCII - cordial gratias, Jay! - e io ha
prendite le libertate de editar lo a un modo que es
plus facile de leger in le formato de ASCII.
(*) Proque professor Jeszsenszky Ferenc es le
Coordinator del Commission Linguistic de UMI io
sovente appella le "le interlinquisitor in chef". Io
etiam ha le costume de scriber
"Roma (Budapest) locuta est, causa finita est!".
Io crede que un debatto interessante
e - sperabilemente - fructose va sequer. Mi
intention es de facer un synopsis.
Salutante
Allan
=============================================
Kiviaho Allan
SILY - Suomen Interlinguayhdistys ry.
FILF - Föreningen för Interlingua i Finland
AFIL - Association Finlandese pro Interlingua
Kivimäentie 16 E. FIN-01620 VANTAA. Finlandia
[log in to unmask]
http://www.kolumbus.fi/allkiv
http://www.interlingua.dk/2001.htm
http://www.interlingua.com
Tel. + 358 - 09 - 898 720
GSM + 358 - 050 - 3616 759
=============================================
_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_/_
ALICUN OBSERVATIONES SUPER ALICUN PROBLEMAS THEORETIC
Jeszenszky Ferenc
Coordinator del Commission Linguistic de UMI
Bártfai u. 18
H-1119 Budapest
Hungaria
[log in to unmask]
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Re:
Ingvar Stenström, Svedia.
Discurso al 15e Conferentia International de Interlingua.
Gdansk, Polonia, mercuridi le 1e de augusto 2001, 15:30 horas.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Car amicos!
Depost le conferentia a Gdansk, particularmente in connexion
con le discurso de Ingvar, un debatto ha comenciate super
alicun importante problemas theoretic. Io senti le necessitate
de exponer mi pensatas super alicunes del questiones emergite.
1.
Legente le debattos, mi impression le plus definite era que
totos ha ration e nemo ha ration. Totos explica lor argumentos
pro le solution proponite per illes, ma negliga le argumentos
pro le solution contrari. Un processo non troppo scientific.
Le fonte de tote le debattos es que concernente Interlingua nos
ha un trunco indiscutibile e fortunatemente assatis grande.
Isto es le tresor del prototypos. Super le parte del
vocabulario de Interlingua que se constitue del prototypos,
nemo discute. Totos recognosce que iste es le essentia de
Interlingua. Ma extra iste trunco nos ha brancas non del toto
inambigue, ubi un objective decision final non es possibile. In
iste casos cata uno pote formar principios secundari, ma nemo
debe oblidar que al base de istos semper se trova un grande
amonta de subjectivismo.
1.1
Io volerea examinar le parabola con que Ingvar fini su
discurso. "Si un lingua descendente del latino o del
protogermanico es parlate in un village per solmente 100
homines, ESQUE le evolution de iste lingua es dirigite per le
latino (o URGERMANISCH) o - pensata terribile - per le usage de
iste parvissime gruppo de humanos qui USA le lingua cata die?"
Parabolas ha le costume de esser multo attractive, ma illos
deveni a vices multo periculose, specialmente quando on los usa
extra le limites permittite. Iste parabola serea perfecte, si
Interlingua deveniva le lingua materne de un imperio de multe
centos milliones de inhabitantes. O illo serea perfecte, si
Interlingua era le lingua de 100 homines isolate ab tote le
mundo.
Ma inter iste duo conditiones ni le un ni le altere es real.
Nos dice semper, e de derecto, que Interlingua es le
denominator commun del linguas europee. Que nos medita super lo
que le parabola nos insenia. Num il es ver que Interlingua era
le denominator commun del linguas europee in 1951, ma illo non
lo es plus in 2001, e illo finalmente non lo sera in 2051? On
vide le absurditate de iste conception. Interlingua debe
sequer le cambiamentos de su linguas fonte, alteremente illo
perde su ration de esser.
2.
Il es un error assatis expandite que le vocabulario acquirite
per le processo del prototypisation contine le vocabulos de un
lingua de plen valor. Isto, obviemente, non es ver. Nos pote
dicer que illo contine le 95% de illo, ma certemente non le
100%. Justemente isto es le causa del multe debattos super le
vocabulos grammatic. Le vocabulario del prototypos es le trunco
de Interlingua. Tote le linguas que contine iste 95% pote esser
appellate de derecto Interlingua, independentemente del 5% e
independentemente del grammatica (plus exactemente:
morphologia).
(Nos poterea mesmo meditar super le question si le vocabulario
acquirite per le methodo del prototypos es vermente le
vocabulario inambigue de un Interlingua. Le doctor Gode ipse
declarava que pro exemplo ab un vocabulario in que le nomines
possederea un genere grammatic, on non poterea negar le derecto
de appellar se un vocabulario de Interlingua. Si on lege
attentivemente le introduction del IED, on pote discoperir
alicun principios assatis arbitrari mesmo in le processo del
prototypisation. Totevia, io pensa que isto non es le tempore e
le placia de occupar nos de iste question interessante).
In summa, si on vole haber un lingua de plen valor, ultra le
tresor del prototypos on debe trovar vocabulos pro exprimer lo
que con un parola forsan non perfecte io nominarea "notiones
international", determinate per le facto que illos es exprimite
in tote (o quasi tote) le linguas fonte con un parola, ma in le
varie linguas con parolas non parentate.
Hic on ha possibilitetes infinite. On pote prender iste
vocabulos ab le latino, ab qualcunque lingua fonte, ma in un
caso extreme on poterea mesmo fabricar vocabulos toto
artificial. Si nos construeva un lingua le qual continerea le
trunco de 95%, e le 5% se constituera de vocabulos toto
artificial, num nos poterea asserer que iste lingua non es
Interlingua? Ergo, on debe trovar nove principios. Le principio
seligite per le doctor Gode era que nos los prende ex le
latino.
Un bon idea, post que Interlingua (i.e. le trunco) es
essentialmente un lingua quasilatin. Ma hic nos incontra un
problema. Interlingua es quasilatin, ma non toto latin. In
Interlingua nos dice fundo, ma ni fundus (La classic) ni fundum
ni fundom (diverse variantes possibile del La vulgar). Assi: le
u latin appare in le interlingua como o, e le m final dispare.
Ma si nos prende le vocabulos mancante ab le latino, nos
obtenera un lingua mixte, con parolas como nunquam, jam, etiam,
etc. le quales non es de accordo con le cambiamentos regular
ducente a nostre Interlingua.
Secundo iste principio il es linguisticamente absurde usar in
le mesme texto le parola que, le qual se deriva regularmente de
quod; e sed - iste parola serea absurde in nostre lingua
neolatin, post que regularmente le d final debe disparer.
Naturalmente, io non dice que iste argumento es le unic e que
illo es definitive; io haberea volite solmente demonstrar que
qualcunque decision, optime in le prime minuta, porta con se
problemas. (Personalmente io evita le uso de tal vocabulos, ben
que io debe confessar que non toto consequementemente.
Io usa ma, ma non sed; anque [un solution criticabile, totevia
secundo me le optime], ma non etiam; totevia in le manco de
solutiones melior io usa nunquam e nusquam. Que nos non critica
nostre amicos troppo violentemente, quando nos mesmo non
es - e mesmo non pote esser - semper consequente).
3.
Un accusation frequente contra certe parolas grammatic
"moderne" es que illos es prendite ex varie linguas auxiliar.
Io non vole examinar le veritate de iste assertion proque io
non lo tene pro significante. Le facto es que iste
parolas - mesmo si illos es era mediate per varie linguas
auxiliar - es in multissime casos de origine italian. Anque le
varie linguas auxiliar los prendeva ab le italiano. Ma, anque,
ancora, ci, mesmo noi e voi es simplemente parolas italian.
(Io mentiona noi e voi proque il habeva experimentos pro usar
noi e voi como le nominativo de nos e vos, le quales remanerea
solo como le accusativo. Iste processo poterea eliminar le
ambiguitate de tal phrases como Ecce le can que nos ama, i.e.
un debilitate structural del lingua; totevia iste solution non
era acceptate).
Qui poterea negar le possibilitate de prender le parolas
mancante (i.e. exprimente notiones international, ma non
existente inter le prototypos) ex le vocabulario del italiano.
Io experientia con regret que nos oblida frequentemente le
importantia del lingua italian. A causa de lor dominantia
quantitative, nos considera plus tosto le anglese, le francese
e le espaniol; e nos oblida que le italiano es le filia le
senior del latino, lo que vole dicer que structuralmente illo
es le parente le plus proxime de Interlingua, dunque in casos
ambigue nos pote trovar le solution in illo.
Al fin, mi position es que in le caso del "notiones
international" que non pote esser exprimite per prototypos
(istos es le plus frequentemente si-nominate "parolas
grammatic") on debe usar le parolas latin, excepte le casos
quando lor forma non es de accordo con le regulas phonetic
ducente ab le latino a Interlingua; in iste casos on debe
preferer le parolas de origine italian.
4.
Le orthographia.
Le problema del orthographia simplificate
semper retorna. Ma a iste puncto on debe esser rigide. Le
orthographia del IED es le consequentia univoc del methodo del
prototypos. Como io ja sublineava, Interlingua non pote devenir
independente de su linguas fonte. Naturalmente, il ha un
tendentia a scriber como nos parla. Nos ben sape que omnes es
inclinate a dicer que "On debe scriber como on parla". Ma isto
non es tanto simple, e in le caso de Interlingua
particularmente non simple.
Le orthographia de cata lingua es determinate per tres
aspectos:
1. le phonetica,
2. le analyse del vocabulos,
3. le tradition historic.
Il es un error si alicuno da troppe importantia a un del tres
aspectos. E quanto a Interlingua, nos non debe oblidar que
Interlingua es un lingua primo scribite e solmente postea
parlate. Pro isto illo differe fundamentalmente a tote le
altere linguas del mundo, del linguas natural. Del resto, le
pronunciation de Interlingua es determinate assatis vagemente e
assatis criticabilemente. On pote dicer - certemente non sin
exaggeration - que Interlingua con un orthographia reformate
cessarea esser Interlingua.
Poterea on reformar le orthographia de Interlingua? Certemente!
Obviemente, si le orthographia del linguas fonte serea
reformate, nos non solo poterea, ma deberea reformar anque le
orthographia de Interlingua. Si le angleses comenciava scriber
in loco de physics fisics, e le franceses in loco de physique
fisique, nos certemente poterea, mesmo deberea scriber in loco
de physica fisica. Ma usque le die quando un tal cambiamento
eveni, le "reforma orthographic" es in contradiction con le
principio fundamental de Interlingua. (Un sol exception es
imaginabile: le uso anglophone non es uniforme concernente le
termination -isar).
Talmente si alicuno prefere le conservative orthographia
anglese, ille pote scriber -isar, si, in vice, le reformate
orthographia american, ille pote scriber -izar). (Io trova
particularmente refusande le Interlingua "scandinavisate",
create per Cellus, quando ille abandonava le h-s, ma non le y,
dunque ille scribe fysika - un particularismo typicamente
scandinave).
Ma il ha un argumento ulterior contra le romanisation del
orthographia del parolas de origine grec, a saper le analyse
del vocabulus. Le parola aphelio origina del parolas ap(o) e
helio(s), qui saperea isto si nos scribeva in loco del ph f; o
qual inconsequentia serea scriber in le derivatos de arche- a
vices ch, a vices c (archeologia, ma arcaic). Ergo le
orthographia actual non solo conserva nostre tradition
historic, ma es de accordo anque con le structura del
vocabulos.
5.
Le "dialectisation".
Il es certe que in Interlingua, in consequentia del causas
discutite supra, il ha assatis multe syonymos. In le
inseniamento del lingua iste circumstantia pote causar certe
difficultates. Totevia, io non crede que pro isto nos deberea
parlar super "dialectos". Io pensa que il es toto normal que in
un lingua il ha synonymos. (Io considera como synonymos anque
le duo formas del participio perfecte de certe verbos). Io non
crede que il se tractarea del duo dialectos del anglese quando
io dice I was also in London e I was in London, too.
Synonymos se trova anque in le vocabulario fundamental (i.e.
del prototypos) de Interlingua. Totevia, io tene pro importante
explanar al studentes de Interlingua que le prototypos non
forni le vocabulario complete de un lingua; que pro 5% del
vocabulario il es necesse construer principios secundari; que
iste principios pote esser construite in diverse modos. Il es
plus felice, e il elimina le debattos superflue, si totos
comprende le origine del synonymos, e pote seliger in modo
consciente, e non solo secundo gustos confuse inter illos.
- - -
Excusa me, si io non me ha exprimite toto clarmente, totevia io
spera que vos trovara mi observationes digne a meditar super
illos.
Cordialissimo,
Ferenc Jeszenszky
|
