Car amicos,

Durante le Conferentia de Interlingua in Borne del anno 1993 il habeva un
session dedicate al traduction de textos litterari in interlingua. Pian Boalt,
qui es le traductrice de un decena de libros in interlingua, ha introducite le
subjecto per un definition del problema. Hic io reproduce iste scripto de
Pian Boalt e io adde mi commentario.

PIAN BOALT: Traducer ab un lingua in un altere involve sempre decisiones
linguistic numerose. Durante le labor de transformar le texto - sia un obra
technic sia un obra belletristic - on se senti sovente como un funambulo/a
sur un linea laxe, pendulante inter le voluntate de esser fidel al autor e le
desiro de transferer le message al lector in un modo si clar e incantator que
possibile. Isto concerne le selection de singule parolas e constructiones
adequate, como anque le stilo in general. Esque le processo de traducer ab
nostre respective linguas native in interlingua es plus problematic que in
altere linguas, proque nos con le traductiones interlinguistic vole attinger
culturas diverse? O ha nos forsan plus grande possibilitates, viste que
interlingua ha su radices in tante linguas? E qual libertate ha nos de profitar
de iste facto? In qual extension debe nos acceptar nove parolas e nove
constructiones? E qual sera le instantia judiciari?

MI COMMENTARIO DE 1993:
Io opina que le traduction de textos litterari in interlingua in un certe senso
es plus difficile que le traduction de illos in un lingua national. Isto es
causate, io crede,  per le facto que le traductor es obligate a renunciar a un
scala de expressiones e manieras de dicer que es typic pro un lingua national.
Un traduction litteral del francese "ce travail me sort par les yeux", del
anglese "they were at dragers drawn" o del germano "das schlagt dem Fasz
den Boden aus" es impossibile in interlingua, proque illos non serea
comprensibile pro le personas qui non se ha familiarisate con le linguas
francese, anglese e german.

Tal sorta de locutiones es admissibile solmente si on trova equivalentes in
formas plus o minus identic in le linguas fonte de interlingua. Dunque un
locution como "il va sin dicer" es benvenite in interlingua, proque nos lo
trova in le linguas fonte.

Io constata dunque un restriction del possibilitates del traductor de un texto
in interlingua. Tamen, le facto que pro le interlinguista le terreno del
expressiones e locutiones non se limita a un sol lingua, ma in principio se
extende a OMNE linguas, e non solmente al linguas fonte de interlingua,
aperi perspectivas promittente pro le traductor experte e habile.

Iste terreno alludite presenta un multitude de expressiones e locutiones.
Io cita un exemplo. Si on ha in italiano "attaccare un campanella alla coda
del gatto", in francese "attacher le grelot", in anglese "bell the cat", il me
pare justificate de seliger le phrase italian e dicer "attachar le campana al
cauda del catto", lo que es immediatemente comprensibile pro un publico
international, nam le conto que ha producite iste phrase, es cognite anque
in multe paises.

Ancora un altere exemplo. In nederlandese il ha un maniera de dicer
 "waar niets is, verliest zelfs de keizer zijn recht", lo que on retrova
approximativemente in espaniol "donde no hay nada, el mismo rey pierde
su derechos". Proque non dicer in interlingua "ubi il non ha nihil, mesmo
le rege (o: imperator, como in nederlandese) perde su derectos (o: derecto,
como in nederlandese)"? Io es convincite del facto que cata persona pote
comprender immediatemente le senso de iste phrase.

Il ha casos que in le linguas natural on rende per un diversitate de manieras,
ma inter illos il ha sovente un maniera de dicer que es le plus apte pro un
usator de interlingua. Io cita ancora un exemplo. In cata reunion il ha
litteras e documentos recipite que le presidente mentiona, ma que on non
vole tractar. Alora on dice in nederlandese "voor kennisgeving aannemen",
in francese "prendre acte de quelque chose", e in anglese "take note of
something". Le lingua italian pote inspirar nos a dicer in interlingua:
"leger, ascoltar e passar a altere cosas".

Sovente le diverse linguas national presenta plure possibilitates pro le
traductor. Inspirate per le lingua francese on pote usar le expression
"le initiation a interlingua", que es totalmente comprensibile e dunque
acceptabile in interlingua. Ma si on lassa inspirar se per su dictionario
anglese, on pote dicer anque "le introduction a interlingua" o "le prime
passos in interlingua", equalmente acceptabile.

Io vole adjunger un tal exemplo. In francese il ha "mur del la chaleur",
que on pote render in interlingua per "muro del calor". In anglese il ha
"heat barrier" e "thermal barrier", que nos da expressiones in interlingua
multo bon "barriera de calor" e "barriera thermal".

Mi conclusion es, que malgrado le restrictiones que ille incontra, un
traductor habile e competente pote haurir ab un reservoir quasi illimitate
de expressiones e locutiones. Io vole accentuar hic que anque manieras de
dicer non fundate super expressiones del linguas natural es acceptabile
e pote inricchir le prosa e poesia de interlingua, si illos es comprensibile e
exprime ben lo que on vole dicer.

Salutes amical de Piet